Moyshe Mandelman über das Unterstützungsnetzwerk und Solidarität in Vilnius

In den Kriegswirren schaffte es Moyshe Mandelman (1895–1963) 1940 nach Vilnius. Insbesondere die lokale jüdische Hilfstätigkeit und Unterstützung, die er als Geflüchteter erfuhr, beeindruckten ihn in den Zeiten dieses Krieges.

איך װיל אונטערשטרײַכן אַז דאָס גוטס, װאָס עס איז צו מיר געטאָן געװאָרן, מײנט ניט, אַז עס איז געטאָן געװאָרן נאָר צו מיר. יעדער פֿון די פּליטים װעט קענען דערצײלן די מעשׂים טובֿים, װאָס עס האָבן צו זײ געטאָן אַנדערע ייִדן פֿון פֿאַרשײדענע קרײַזן אין ליטע. […] לויטן באַקאַנטן שפּרוך אַז „אין אַ נויט דערקענט מען אַ פֿרײַנד“ – האָבן ייִדן אין קאָװנער ליטע זיך אַנטפּלעקט װי האַרציקע, נשמהדיקע, װאַרעמע ברידער. זײ האָבן פֿאַרשטאַנען – אויפֿן אײדלסטן אופֿן – צו לינדערן די מאַטעריעלע נויטן פֿון זײערע אומגליקלעכע ברידער און שװעסטער פֿון פּוילן. מיט אומגעװײנטלעכער פֿרײַנטשאַפֿט האָבן זײ זיך געמיט צו הײלן צי האַרץ־ און נשמה־װוּנדן פֿון די פּליטים. […] איך האָב דערקענט די ליטװאַקעס, סײַ װי יחידים און סײַ װי אַ קאָלעקטיװ. איך זאָג עדות, אַז זײ האָבן פֿאַרדינט די װירדיקסטע באַצײכענונג – װאָס עס קלינגט באַזונדערס שטאָלץ אין דער איצטיקער אַכזריותדיקער צײַט – זײ זײַנען געװען מענטשן!

Ich möchte unterstreichen, dass all das Gute, was mir widerfahren ist, nicht bedeutet, dass es nur mir widerfahren ist. Jeder der Geflüchteten wird von den guten Taten erzählen können, die andere Juden aus verschiedenen Kreisen in Litauen ihnen zuliebe getan haben. […] Dem bekannten Spruch zufolge, dass „man in der Not einen Freund erkennt“ – haben Juden im Kovner Litauen sich als herzliche, beseelte, warme Brüder gezeigt. Sie verstanden – auf die edelste Art –, die materiellen Nöte ihrer unglücklichen Brüder und Schwestern aus Polen zu lindern. Mit ungewöhnlicher Freundschaft haben sie sich bemüht, sowohl Wunden des Herzen als auch der Seele von Geflüchteten zu heilen. […] Ich habe die Litvaks [litauische Juden] erkannt, sowohl als Individuen als auch als Kollektiv. Ich bezeuge, dass sie die ehrenwürdigste Bezeichnung – die in diesen schrecklichen Zeiten von Heute ganz besonders stolz kling – verdient haben, sie waren Menschen!

Moyshe Mandelman (1895–1963) wurde im Siedlce, Polen, geboren und war u.a. ein aktives Mitglied der Folks-partey (Volkspartei), im Bund, und in der Handwerkergewerkschaft. 1918 zog er nach Kiew, wo er als Assistenzmanager des Jüdischen Volksverlages (Yidisher folks-farlag) arbeitete und Materialien über die Pogrome in der Ukraine während des Russischen Bürgerkrieges (1918-1920) sowie folklorisches und ethnographisches Material sammelte. In den Jahren 1921 bis 1923 war der offizielle Vertreter des Ukrainischen Jüdischen Gemeinde in Baranovich und half Tausenden von Juden in Emigrations- und Remigrationsangelegenheiten. Ab 1929 reiste er im Namen der Tshisho (Zentrale Jüdische Schulorganisation) in Polen, Westeuropa, die baltische Staaten und Skandivanien bis er 1940 in den Kriegswirren als Geflüchteter nach Vilnius kam. Die jüdischen Hilfsmaßnahmen und Solidarität unter Juden hinterließen bleibenden Eindruck. 1941 konnte er mit Hilfe des Jüdischen Arbeiterkomitees Vilnius in Richtung Vereinigte Staaten verlassen, wo er bis zu seinem Tod im Jahre 1963 in verschieden jüdischen Institutionen aktiv war. 11Für biographische Details, siehe Fogel, Joshua. Moyshe Mandelman. Yiddish Leksikon. http://yleksikon.blogspot.com/2017/07/moyshe-mandelman.htm.